Zaterdag 20 september 1894 bestond Zaandijk officieel 400 jaar. Om het anders te zeggen: het is dan 400 jaar geleden dat door schout Jan Willemsz en de schepenen van de banne Westzaanen, aan Hendrik Pietersz., bijgenaamd Oudt-Heyn, toestemming werd verleend de Lagedijk langs de Zaan “te betimmeren en te behuizen”. Het gevolg was dat Oudt-Heyn en zijn 5 zonen aan de dijk gingen wonen, waardoor het gehucht De Vijf Gebroeders (het huidige Zaandijk) ontstond.
Programmaboekje 400 jaar Zaandijk >>>
Groot feest in 1894
Vast staat dat het 400-jarig bestaan op grootscheepse wijze werd gevierd tijdens een feestweek die van 15 tot en met 22 september in 1894 werd gehouden. Er kwam een feestcomité met tientallen bestuursleden. Alleen commissie H (feestliederen) telde al 9 leden. In de gemeente werden op de hoek Guisweg-den Weg (huidige Lagedijk) en op den Weg bij het Zonnepad grote erepoorten opgericht. Langs de gehele Weg werd tussen de bomen ijzerdraad ‘gespannen.
Er is een groots opgezet feestprogramma, ingeluid door klokluiden, kanonades en herauten te paard. Een greep uit de “Feestwijzer”, het programmaboekje ter gelegenheid van die herdenking: Op 18 september 1894 werden op het land van gebr. De Jong aan het Guispad volksspelen gehouden. Mannen vermaakten zich met het tobbespel, waterkuipjes op het hoofd dragen en kaarsenhappen. Jongens van 14-17 jaar hielden zich bezig met kampen op de boegspriet, beun-of bruglopen en ringsteken. Jongens van 12 en 13 jaar konden bollenhappen. Voorts werd voor alle schoolkinderen op 17 september een kindermiddag gehouden met ondermeer een optocht en een bezoek aan het kermisterrein. De Hollandsche kermis op een groot terrein aan de Spoorstraat bij het station, bevatte tientallen attracties, onder meer vélocipèdespel, arena, gymnastiques, Miss Dyana, wassenbeeldenspel, glasblazerij, magneta, photographietenten, hakstallen en andere zaken.
Zaandijks Fanfare Corps
Muziek was er ook genoeg. Onder leiding van Zaandijks Fanfare Corps werd een festival van Noordhollandse Harmonie-en Fanfare korpsen gehouden. Deelnemende korpsen waren onder meer harmonie Excelsior te Wormerveer, harmonie Zaanlands Kapel te Koog, harmonie Harmonie te Zaandam en fanfarecorps Oost-Knollendammer Kapel uit Oost-Knollendam. Na het festival werd in de zomertuin Bredenhof door alle korpsen gezamenlijk de feestmars “Souvenir de Zaandijk “uitgevoerd.
De Alkmaarse Schutterij verzorgde een feestconcert in het lokaal “De Zwaan “het voormalige T.O.C.-gebouw bij de Julianabrug), terwijl men daar, ook kon genieten van de volksopvoering van het Oratorium Die Schöpfung onder leiding van de bekende J.J.M. Sicking. Belangwekkend was ook de opvoering van De Bloem van Zaandijk”, een dramatische schets uit 1793 en 1794, geschreven door G. J. Honig en C. v.d. Zeyde.
Klapstuk van de feestelijkheden was de grote historische optocht over de geschiedenis van de gemeente. Er werk toen honderden Zaandijkers aan mee. Ze hadden zich verkleed als onder meer boogschutters, speerknechten, schildknechten, Spaanse krijgslieden en Zaanse vrijbuiters, vissers en fabrikanten. Er liep een heel namaak-detachement van het gewapend Burgergenootschap mee, een bataillon van de Landstorm, gewapend met pieken en versierd met oranjecocarden en palmtakken, voorts waren er deputaties van verenigingen en corporaties uit die tijd zoals Moeders Liefdadigheid, Vereniging tot Ondersteuning van Herstellende Kranken, toneelvereniging Denken Doet Spreken, Vereniging ter bevordering van Getrouw Schoolbezoek, timmerlieden-vereniging Ons Nuttig Streven en Werkmansondersteuning. Trijntje Roosdorp stelde de dorpsmaagd voor, Cornelis Börnemann speelde de rol van Heynric Pietersz., de stichter van Zaandijk.
Vuurwerk
De feestweek wordt 22 september afgesloten met ring- en admiraalzeilen op het Zaandijker Wijd, een groot feestdiner (prijs f 2,50 per couvert) in De Zwaan en tenslotte vuurwerk op het terrein bij het Guispad.