In Koog aan de Zaan ter hoogte van de Sportstraat ligt een parkeerterrein, van de weg afgebakend door een vangrail. Voorheen was er nog de Achterweg; dat was het stukje wat de Raadhuisstraat verbond met de Lagedijk. Autochtone Kogers en Dijkers verwijzen hiernaar met “de Dubbele Buurt”. Gevraagd naar wat er dan zo dubbel aan is, blijven zij het antwoord schuldig. Verder dan dat hier vroeger huizen stonden, komen ze niet.

Waarom dubbel?
We gaan terug in de tijd. De Collectie Afbeeldingen van het Gemeente Archief brengt uitkomst. ‘Dubbel’ wil zeggen dat twee huizenrijen tegenover elkaar aan de straat staan. Een normale straat dus, maar zo werd er niet gebouwd in de Zaanstreek. De Dubbele Buurt was uniek.

Gewone straatnaam
De Dubbele Buurt ontleent haar naam dus aan de dubbele rij huizen, die hier niet gescheiden door een wegsloot, tegenover elkaar gebouwd staan. Het begrip ‘dubbel’ is duidelijk, maar de vraag naar het ontstaan is nog niet helemaal beantwoord. De oplossing is te vinden in het boek van Bert Koene: De Caeskopers, een Zaanse koopmansfamilie in de Gouden Eeuw. Koene gaat hierin uitvoerig in op het ontstaan van de Dubbele Buurt.

In december 1665 brak door een zware storm de dijk bij Durgerdam door. Heel het Waterland liep onder tot aan de Zaan. De dijk bij Koog was niet bestand tegen het wassende water en bezweek. Bij het herstel van de dijk besloot men als extra stevigheid een gedeelte van de wegsloot, die pal achter de dijk lag, te dempen. Op den duur werden hierop aan de kant van het veld huizen gebouwd, zodat er een straat ontstond met aan weerszijden bebouwing – heel atypisch voor de streek in die tijd. Achter deze huizen werd een nieuwe wegsloot gegraven. Koene geeft met behulp van een oude kaart uit 1662 ook precies aan hoe en waar de dijkdoorbraak plaats vond.

Geleidelijke afbraak
Het lot van de Dubbele Buurt is onlosmakelijk verbonden met de stijfselfabriek De Bijenkorf. Op 9 mei 1867 kocht Klaas Honig Cnz voor ƒ5000,- de houten stijfselmakerij “De Troffel” voor zijn zoon Meindert. De Troffel lag ten noorden van de Dubbele Buurt aan de Zaan. In 1895 werd de N. V. Stijfselfabriek ‘De Bijenkorf’ opgericht en verrezen stenen fabriekspanden langs de Zaan. In 1912 het nieuwe droogkamergebouw.

De gemeenteraad van Koog aan de Zaan werkt eind jaren dertig gewillig mee aan de uitbreiding van De Bijenkorf. In 1936 krijgt De Bijenkorf dispensatie om het fabrieksgebouw ‘1912’ te voorzien van een opbouw boven de toegelaten hoogte. In 1937 krijgt zij ontheffing voor de bouw van een loods met stenen voorgevel aan de Dubbele Buurt. Hoe dat eruit zag is op onderstaande foto goed te zien.

Mede bijgedragen aan de teloorgang van de Dubbele Buurt is de demping van de wegsloot geweest in 1919-1920. De wegsloot liep achter de Dubbele Buurt langs. De weg die erop werd aangelegd heet dan ook de Achterweg. Door de uitbreiding van De Bijenkorf en de daarmee gepaard gaande sloop van woningen vielen er steeds meer gaten in het buurtje dat nu als een eiland tussen twee wegen stond en duidelijk op een verkeerde plek. Het is dan ook niet meer dan logisch dat alle huizen op den duur gesloopt werden omdat ze in de weg stonden. De laatste verdwenen in 1986.

Peter Luijsterburg

Bert Koene: De Caeskopers, een Zaanse koopmansfamilie in de Gouden Eeuw, Hilversum, Verloren 2011.